Wat betekent auteursrecht?

Het auteursrecht is een bij wet geregeld exclusief recht dat makers van werken (“auteurs”) beschermt en hen het recht geeft te bepalen wat anderen al dan niet met dat werk mogen doen (Boek XI, Titel 5, Wetboek Economisch recht).

Concreet houdt dit in dat je zonder toestemming van de auteur geen gebruik mag maken van zijn/haar werk. Alleen de auteur heeft het recht om het werk te reproduceren of aan het publiek mee te delen.

Wat zijn je rechten als auteur?

Het auteursrecht geeft de auteur van het werk controle erover. Het auteursrecht betekent dat alleen hij of zij bepaalde handelingen mag verrichten met het door hem of haar gecreëerde werk.

Grosso modo kunnen we de rechten waarover de auteur beschikt opdelen in twee categorieën: de morele rechten en de vermogensrechten. 

Auteursrecht: vermogensrechten

Vermogensrechten zijn rechten van financiële aard. Ze stellen de auteur van een creatie in staat om inkomsten te putten uit de exploitatie van het werk, meestal op basis van een licentieverlening of uit de verkoop van het vermogensdeel van het auteursrecht.

Deze vermogensrechten zijn dus overdraagbaar. Mits toestemming van de auteur en eventueel tegen betaling van een vergoeding. 

De inkomsten uit de exploitatie van auteursrechten worden beschouwd als roerend inkomen en vallen onder een voordelig belastingsstelsel.

We onderscheiden de volgende soorten vermogensrechten:  

• Reproductie: elke auteur heeft het recht om zijn of haar werk zelf te kopiëren of dit te laten doen. Telkens als er een nieuw exemplaar van een werk tot stand komt, spreken we van een reproductie. De gebruikte methode is irrelevant. Van zodra een kopie op een geldige wijze in de EU op de markt is gebracht, kan de auteur zich niet langer verzetten tegen de verdere verhandeling van die kopie. 
• Publiek mededelingsrecht: de auteur heeft het exclusieve recht om zijn werk op om het even welke manier aan het publiek mee te delen en om in een niet-tastbare vorm te exploiteren of hiervoor toestemming te geven. Welk medium hij hierbij gebruikt, is irrelevant (live, radio, kabel, satelliet, internet,…). 
• Distributie: de auteur kan anderen toestemming verlenen voor de verdere verspreiding van fysieke exemplaren van zijn of haar werk.
• Bewerking, aanpassing en vertaling: alleen de auteur kan toestemming geven voor het aanpassen of bewerken van zijn of haar creaties. Denk hierbij ook aan het vertaalrecht. 
• Verhuur en uitleen: alleen de auteur kan beslissen dat het werk verhuurd of uitgeleend mag worden.

Auteursrecht: morele rechten

In tegenstelling tot de vermogensrechten waarover de auteur beschikt, zijn morele rechten onvervreemdbaar, en kan hij ze dus niet overdragen aan derden. 

De morele rechten waarover de auteur beschikt zijn de volgende: 

• Integriteitsrecht: de auteur heeft het recht om zich te verzetten tegen elke misvorming, verminking of wijziging aan zijn werk waarvoor hij of zij geen toestemming wenst te geven of die afbreuk doet aan zijn of haar reputatie of eer.
• Divulgatierecht of bekendmakingsrecht:de auteur heeft het exclusieve recht om te beslissen wanneer zijn of haar werk voor het eerst bekendgemaakt mag worden. Dit recht is na bekendmaking uitgeput.
• Recht op erkenning van vaderschap:de auteur heeft het recht om als de ware maker van het werk naar buiten te komen, en hij of zij beschikt eveneens over het recht heeft om anderen te verhinderen een valse naam met het werk te associëren. Zo gewenst, mag de auteur dit ook weigeren. 

Duurtijd van de bescherming

Een werk is beschermd tot 70 jaar na de dood van de auteur. Vanaf dan valt het binnen het publieke domein en mag iedereen het werk gebruiken zonder toestemming en zonder vergoeding: kopiëren, aanpassen, voordragen, tentoonstellen, uitzenden, uitvoeren … 

Databanken zijn 15 jaar beschermd vanaf de samenstelling van de databank.

Waarop kan je auteursrechten laten gelden in België?

De wet verleent bescherming aan ‘werken van letterkunde of kunst’ onder de volgende voorwaarden:

• Het werk moet een materiële en concrete vorm hebben, bijvoorbeeld de concrete bewoordingen van een verhaal in boekvorm gegoten. Loutere ideeën en concepten, zoals een verhaal dat niet in een concrete structuur vertaald is, beschermt het auteursrecht niet.
• Officiële publicaties van de overheid zoals wetten, decreten, … beschermt het auteursrecht evenmin.
• Het werk moet origineel zijn ofwel uitdrukking geven aan de intellectuele inspanning van de maker. Origineel verwijst in deze context dus niet naar nieuw, creatief, esthetisch of artistiek. Wél naar de vrije creatieve keuzes van de auteur.
• Voor software en databanken geldt een bijzondere regeling.

Om door het auteursrecht beschermd te worden, moet een werk aan de centrale voorwaarde van de originaliteit of oorspronkelijkheid voldoen. Dat wil zeggen dat de auteur een eigen intellectuele inspanning heeft verricht. En dat een deel van zijn of haar persoonlijkheid in het werk vervat moet liggen. Door bepaalde specifieke keuzes te maken bij de creatie van het werk heeft de auteur er een diens persoonlijke stempel op gedrukt.

Het voorbeeld bij uitstek van een werk waarop je auteursrechten kan doen gelden is natuurlijk een boek of een andere – originele – tekst.

Maar er zijn ook minder voor de hand liggende voorbeelden van werken die de bescherming van het auteursrecht kunnen genieten: software, foto’s, films, slogans, toespraken, meubelen, cursusmateriaal, toneelstukken, muziek, beeldende kunstwerken, bouwwerken, scenario’s, schilderijen, voordrachten, choreografieën, grafische ontwerpen,…  Samengevat: alles dat door een mens is uitgedrukt in een concrete vorm en dat een zekere vorm van originaliteit bezit wordt beschermd door het auteursrecht.